Moray laboratuvarı İnkalar’ın Kutsal Vadi’sindeki eski bir tarım araştırma merkezidir. Deniz seviyesinden yaklaşık 3500 m. yükseklikte yer alan, çeşitli yükseklikteki teraslardan ve su kanallarından oluşan Moray kalıntıları Cuzco şehrinin yaklaşık 50 km kadar kuzeybatısında, Maras tuzlalarına 7 km. mesafede bulunur.
Moray en sıradışı İnka kalıntılarını içermektedir. Bunların sıradışı olmalarının nedeni, bir amfitiyatro gibi, birbirinin içinde yer alan dairesel tarım teraslarından oluşmalarıdır. Yani, sit alanı, ilk bakışta eşmerkezli halkalar biçimindeki tarım teraslarından oluşan amfitiyatrolar görünümündedir. Burası aslında kültür deneylerinin yapıldığı bir tarımsal araştırma merkeziydi. Bu kalıntıların laboratuvar olarak adlandırılmasının nedeni, bunların, değişik tarım ürünlerini değişik sıcaklık, yükseklik ve sulama şartlarında test etmek için yapıldığının düşünülmesidir.
Tarım teraslarının farklı konumları küçük bir iklim farkı yaratır: Merkezde bulunan en alttaki teraslarda sıcaklığın maksimum olmasına karşın, teraslar yükseldikçe sıcaklık düşmektedir. Bu yapıların bir kısmının derinliği 100 m.’yi bulmaktadır ve bu da en üstteki teras ile en alttaki terasın sıcaklık farkının 5° C dereceyi bulmasına neden olmaktadır. Bu sıcaklık farkları da, iklim farklılıklarının oluşturulmasına imkân vermekteydi.
Böylece 20 kadar farklı iklim çeşidi oluşturularak bitkiler üzerinde deneyler yapılıyordu. Moray’ın özellikle, İnka İmparatorluğu topraklarındaki tarımsal verimleri tahmin etmek üzere kullanıldığı düşünülmektedir. Destek duvarlarıyla oluşturulan teraslar verimli topraklar içermekte olup, karmaşık bir sulama sistemiyle sulanıyordu ki, bu sayede yaklaşık 250 bitki türü denenebiliyordu.
Etimoloji
Etimoloji
“Moray” sözcüğü köken olarak “aymoray” sözcüğüne bağlıdır; İnka dilinde (Quechua) farklı anlamlara gelen iki ayrı “aymoray” sözcüğü vardır: Bunlardan biri “mısır tarlası” anlamına, diğeri ise “mayıs ayı” anlamına gelir.
Tarihi
Yapı
Moray laboratuvarındaki halka biçimli teraslar 10 farklı düzey (kademe) gösterir. Farklı düzeylere basamakları duvarlara döşenmiş merdivenlerle geçilir. Her düzey yaklaşık 2m. yüksekliğe sahiptir. Tarım için gerekli su, laboratuvarın ya da sit alanının yukarısında yer alan bir havuzdan sağlanmaktaydı. Sulama kanalları suyu farklı düzeylere taşa oyulmuş arklar aracılığıyla aktarıyordu.
Teraslar arazinin doğal eğimlerine uygun olarak oluşturulmuştu. Duvarlar kalınlıkları oranında gün boyunca ısıyı emip depoluyor, geceleyin de depolamış olduğu bu ısıyı yayıyordu. Bu yöntem sayesinde amfitiyatro biçimli teraslar sisteminde, yükseklik azaldıkça ve merkeze yaklaşıldıkça farklı iklim koşulları (microclimate) geçerli oluyordu. Aynı terastaki gözardı edilebilir yükseklik farkları yalnızca 0,5° C’lik ısı farkına neden olmaktayken, farklı düzeylerdeki teraslar arasındaki yükseklik farkı maksimum 5° C’lik ısı farkına neden oluyordu.
Çalışmalar
Bu sit alanın inceleyen arkeologlara göre Moray laboratuvarı muhtemelen İnkalar'ın bir tarımsal araştırma merkeziydi. Terasların düzeni ısı değişiklikleri yaratarak farklı iklim koşullarının oluşmasını sağlıyordu. Bu sayede Moray laboratuvarında yirmi kadar farklı iklim oluşturulduğu sanılmaktadır.
Moray laboratuvarının İnka İmparatorluğu topraklarındaki tarımsal ürünün önceden hesaplanabilmesi için kullanıldığı, yani örnekler laboratuvarı olarak kullanıldığı sanılmaktadır. Ayrıca, kimilerine göre, İnkalar burada başka çalışmalarda da bulunuyorlardı; bitkiler üzerinde seleksiyon yapıyor ve en iyi ürünün nasıl elde edilebileceğini araştırıyorlardı. Böylece burada imparatorluğun diğer bölgeleri için tohumlar üretiliyordu.
John Earls teraslar üzerine bazı taşların dikili olduğunu açıklamıştır ki, bu taşlar muhtemelen ekinoks ve gündönümü sırasında gölgelerin sınırlarını belirlemeye yarıyordu. Earls araştırmaları sonucunda şu varsayımda bulunmuştur: Moray’daki her teras İnka İmparatorluğu’nun farklı ekolojik kuşaklarındaki farklı iklim koşullarını barındıran bölgelerinden birine denk gelmekteydi.
Folklor
Eylül ayında Moray yakınlarındaki yerleşim birimlerinden yola çıkan yüz kadar insan Moray’ın dairesel teraslarında bir araya gelerek Moray Raymi’yi (Güneş Bayramı) kutlardı. Bu bayramda toprakla ve tarım çalışmasıyla ilgili folklorik danslar sergilenirdi.
Moray'ın Uydudan Görünüşü İçin:
Kaynak:
